اُرتودُنسی (به انگلیسی: Orthodontics) یکی از رشتههای تخصصی دندانپزشکی است. این کلمه مرکب است از دو واژه لاتین "ارتو" به معنای "راست" و "درست" و "ادوس" یا مشتق آن "دنس" به معنای "دندان". ارتودنسی یکی از مهمترین رشتههای تخصصی دندانپزشکی است. همچنین اولین تخصص معرفی شده در دندانپزشکی میباشد. کار ارتودنسی بیشتر تصحیح مال اکلوژن یا جفت شدن نامناسب دندانهاست. این امر میتواند ناشی از موقعیت نادرست دندانها یا دو فک نسبت به هم باشد یا ممکن است درجاتی از هر دو مشکل در یک فرد موجود باشد. درمانهای ارتودنسی ممکن است تنها بر تصحیح موقعیت دندانها و یا تغییر الگو و جهت رشد دو فک (درمانهای ارتوپدیک) متمرکز باشد. از جنبهٔ دیگر میتوان درمانهای ارتودنسی را به درمان با دستگاههای ثابت و متحرک تقسیم نمود. دستگاههای ثابت دستگاههایی هستند که در طول درمان نیازی به خارج نمودن آنها از دهان توسط بیمار وجود ندارد و اجزای اصلی تشکیل دهندهٔ آنها براکت و سیم میباشد. براکتها همان اجزای کوچکی هستند که توسط چسب خاصی به دندان چسبانده میشوند. در بین مردم از اصطلاح سیم کشی یا سیم بستن دندان هم برای اشاره به این عمل استفاده میشود. دستگاههای متحرک انواعی هستند که بیمار میتواند در طول درمان آنها را از دهانش خارج کند، البته گاهی این خارج نمودن ممکن است بنا بر تجویز ارتودنتیست محدود به زمانهای کوتاهی مانند زمان غذا خوردن یا مسواک زدن باشد. این نوع دستگاهها در بین مردم به "پلاک" مشهورند.

زمان مناسب برای شروع درمان ارتودنسی بستگی به نوع ناهنجاری دارد؛ در مورد بیمارانی که مشکلات اسکلتی دارند، به عنوان مثال فک بالای آنها جلوتر از موقعیت طبیعی است یا برعکس فک پایین شان عقب تر از موقعیت مناسب خود قرار گرفته، بهترین زمان برای شروع درمان، سال های قبل از بلوغ است چون می توان از رشد کودکان و نوجوانان برای درمان این ناهنجاری ها استفاده کرد، بنابراین حوالی سن ۹سالگی برای دختر خانم ها و حوالی سن ۱۱سالگی برای پسرها توصیه می شود. در مورد مشکلاتی که صرفاً مربوط به دندان ها می شود محدودیت سنی وجود نداشته ولی زمان طلایی برای درمان حوالی ۱۲سالگی است. بر اساس توصیه انجمن دندانپزشکان آمریکا (ADA) بهترین سن ویزیت جهت دندانپزشک عمومی مقارن با رویش دندانهای شیری یعنی حدود ۷ سال اول تولد می باشد.

اگر ناهنجاری ها مربوط به استخوان فک باشد و تا قبل از بلوغ تشخیص داده نشود، بیمار ممکن است نیاز به جراحی فک پیدا کند. بنابراین تشخیص به موقع (محدوده سنی 6 تا 10 سالگی) می تواند باعث جلوگیری از جراحی فک و صورت، و تامین زیبایی در سن بالاتر می شود. با این حال برای ارتودنسی محدودیت زمانی معمولاً وجود ندارد و تا زمانی که دندان در دهان سالم است می توان این درمان را انجام داد؛ ولی هرچه سن کمتر باشد بهتر است.

ارتودنسی ممکن است به صورت متحرک و یا ثابت و یا هر دو روش برای بیمار در نظر گرفته شود. در روش متحرک از فک بالا و پایین بیمار قالب گرفته و پلاک بالا و پایین ساخته می شود و بیمار آن را در دهان خود گذاشته و می تواند هنگام غذا خوردن آن را از دهانش بیرون آورده و بعد از نخ دندان و مسواک زدن دندان هایش دوباره در دهانش بگذارد. ارتودنسی ثابت دارای وسائلی همچون براکت ها (گیره ها) می باشد که توسط موادی روی سطح دندان چسبانده می شود و سیم ها توسط کش هایی مخصوص به براکت ها متصل می شوند.

در روش ثابت از سیستم و یا روش هایی از جمله سیستم دیمون (DAMON) استفاده می شود که در این سیستم دیگر خبری از آن کش های رنگارنگی که هر بار به سیم ها و براکت ها وصل می کنند نیست، براکت ها در این سیستم به گونه ای طراحی شده اند که یک چفت و بست باز شونده دارند که به راحتی می توان سیم را با باز کردن چفت درون براکت جای داد و سپس چفت براکت را دوباره بست. در این روش از آنجایی که حرکت دندان ها و تغییرات استخوانی هماهنگ با هم رخ می دهند برای بدست آوردن فضای کافی در فک معمولاً نیاز به کشیدن دندان نیست. در استفاده از این سیستم، دیگر نیازی به استفاده از دستگاه های ارتودنسی خارج دهانی نخواهد بود و یا در روش MBT از سیم هایی به نام هانت و براکت های متفاوت با طراحی خاص برای هر دندان استفاده می شود که این سیم ها وقتی سرد شوند یا روی یخ گذاشته شوند بسیار نرم می شوند و زمانی که در دهان این سیم نرم به براکت ها متصل می شود در اثر حرارت دهان این سیم هانت سخت شده و سعی می کند به شکل اولیه خود که هلالی شکل است برگردد. لذا دندان ها را با خود کشیده و خودبخود جابجا می کند.

Invisalign نام یکی دیگر از روش ها برای ارتودنسی و مرتب کردن دندان ها است که به ارتودنسی نامرئی مشهور است. در این روش بدون استفاده از سیم، دندان ها مرتب می شوند. به این شکل که برای هر فرد یکسری پلاک (قاشقک) مخصوص پلاستیکی ساخته می شود که هر کدام پله پله موقعیت دندان ها را اصلاح و به موقعیت صحیح هدایت می کند و در نهایت دندان ها مرتب می شوند و هنگامی که این پلاک های شفاف را روی دندان هایتان می گذارید، اصلاً قابل مشاهده و تشخیص نخواهند بود.

روش های ارتودنسی

با Invisalign هیچکس متوجه نمی شود که شما دندان هایتان را ارتودنسی کرده اید. این پلاک ها هر دو هفته باید عوض شده و یک پلاک با سایز بزرگتر ساخته و در دهان بیمار قرار گیرد. این روش برای افرادی که به دوره میانسالی پا گذاشته اند و فکر می کنند ارتودنسی دیگر برای آنها دیر شده است، بسیار ارزنده می باشد. چرا که دیگر کسی متوجه آن نمی شود.

این پلاک های شفاف را می توانید هنگام غذا خوردن از دهان تان خارج کنید و با خیال آسوده و بدون نگرانی از کنده شدن سیم ها، هر غذایی را نوش جان نمایید و سپس دندان هایتان را شسته و پلاک های شفاف را دوباره روی دندان هایتان بگذارید.

معمولاً اگر ناهنجاری ها و نامرتبی دندان هایتان در حد خفیف باشد، می توانید از روش Invisalign استفاده کنید، و تنها مشکل آن است که فقط برای دندان هایی کاربرد دارد که با میزان ناچیزی نامرتب است ولی اگر مشکلات دندانی و اسکلتی متوسط یا شَدید باشد، لازم است در ابتدا این ناهنجاری ها را با استفاده از روش های معمولی ارتودنسی اصلاح و در مراحل پایانی درمان از این روش استفاده شود.